top of page

Filosofia, Siensia, i Splikashon pa e Eksistensia di e Universo


For di unda e universo a bini? Kon nos por splika su eksistensia? E tabatin un komienso òf e tabatei semper kaba?


E Testimonio di Skritura

Si nos habri e promé buki di Beibel i fiha nos bista riba e promé versíkulo, nos ta lesa lo siguiente, “Na prinsipio Dios a krea e shelunan i tera” (Génesis 1:1). E promé kos ku Señor ta sali bisa den Su Palabra, ta ku e universo tabatin un komienso i ku E ta su kreador. Pero, e pensamentu aki ku e universo tabatin un komienso, ta haña sosten tambe for di filosofia i siensia? Wèl, si! Tin varios argumento filosófiko i sientífiko ku ta respaldá esaki. Laga nos kuminsá ku algun argumento filosófiko.


Argumentonan Filosófiko pa e Komienso di e Universo

Un di e argumentonan filosófiko ta ku ta imposibel pa pasa dor di infinidat dor di añadí eventonan susesivo. Pèrmitimi aklará ku algun ilustrashon. Imaginábu bo tin un flat tire i bo kier tin e tire di reserva bou di bo outo. Pa por logra esaki bo tin di pasa dor di un serie di akshonnan susesivo; bo tin di djèk e outo, kita e tire flat, pone e tire di reserva, i ba e outo bèk. E sekuensia di akshonnan aki tin un kuminsamentu, e sekuensia ta konsistí di un kantidat determiná di akshonnan ku ta sigui otro susesivamente, i e sekuensia ta terminá na e fin deseá. Awor, imaginábu si no tabatin un kuminsamentu. Esei lo ta nifiká ku nunka lo bo no por tabatin e tire di reserva bou di bo outo, pasobra lo no tabatin un kantidat determiná di akshonnan ku lo bo por a pasa dor di dje pa yega einan.


Kon e analogia aki ta aplikabel na e universo? Wèl, e momentu presente di mundu i e universo, ta e resultado di e eventonan susesivo ku a tuma lugá den pasado. Si e eventonan aki no tabatin un kuminsamentu, i pues un kantidat determiná, nunka nos lo no a yega na e tempu presente. Ku otro palabra, e universo mester tin un komienso; e no por ta infinito.


At’akí un otro ilustrashon. Imaginábu tin un distansia di 100 meter entre kas di famia A i kas di famia B. Mener A ta kuminsá kana, i den 3 minüt e ta yega kas di famia B. Awor, imaginábu si e kas di famia A ta infinitamente leu separá for di kas di famia B. Ora mener A sali for di su kas, kuantu tempu e ta tuma pa e yega na kas di famia B? Un tempu infinito! Pues, ki ora e ta yega kas di famia B? Nunka! Ta meskos si nos bisa ku e universo no tin komienso, esta ku su pasado ta infinito. Pasobra si ta asina, anto e or’ei nunka nos lo no a yega na e tempu presente. Pero e echo ta ku nos a yega na presente, pues e universo mester tabatin un kumienso den tempu pasado.


Argumentonan Sientífiko pa e Komienso di e Universo

Ban wak awor algun argumento sientífiko pa e komienso di e universo. Nos ta kuminsá ku e kosmologia di e Big Bang. Sientífikonan a deskubrí vários evidensia ku ta mustra ku e universo a wòrdu kreá den un eksploshon enorme, kua ta wòrdu yamá e Big Bang.


E astrónomo agnóstiko Robert Jastrow, a bisa asin’aki: “E evidensia astronómiko ta proba ku e universo a wòrdu kreá 15 bion aña pasá den un eksploshon.” Tambe e ta bisa: “Kiko ta e solushon final pa e orígen di e universo? E kontesta ku astrónomonan ta proveé ta deskonsernante i remarkabel. Loke ta mas remarkabel ta e fakto ku den siensia, meskos ku den Beibel, mundu ta kuminsá ku un akto di kreashon.”


Laga nos konsiderá e deskubrimentunan den siglo 20 ku a hiba na tal konklushon:


1914 - E astrónomo Merikano Vesto Sipher, a deskubrí ku mayoria di e galaksianan tabata move bai for di mundu ku gran velosidat.


1922 - Alexander Friedmann, un matemátiko Ruso, a usa e fórmulanan matemátiko di relatividat general di Albert Einstein pa spekulá ku henter e universo tabata ekspandé miéntras e galaksianan tabata move bai for di otro.


1927 - Georges Lemaitre, un astrónomo di Bèlgika, despues di a kombiná e fórmulanan di Einstein ku e ideanan di Friedmann, a yega na e konklushon ku si e universo ta ekspandiendo, anto e ora ei un tempu e mester tabata muchu mas chikitu. De fakto, segun Lemaitre, un tempu tur e materia den universo tabata di lòk den un solo atom ku un masa inimaginabel.


1929 - E astrónomo Merikano, Edwin Hubble, hasiendo uso di un teleskop, finalmente a haña prueba pa loke sientífikonan tabata kere, esta ku e galaksianan tabata move bai for di otro ku velosidatnan haltu. Tambe el a nota ku mas leu e galaksia ta, mas lihé e move. E konklushon di e deskubrimentunan di Hubble ta ku tur kos den universo a sali for di un solo eksploshon inkreiblemente fuerte.


1946 - George Gamow, un sientífiko Ruso, a spekulá ku pa e kondishon balansá di e universo, mester tabatin un friamentu rápido for di temperaturanan infinitamente haltu. Na 1948, Gamow a konkluí ku mester tabatin un eksploshon inisial di puru energia pa por tin materia den e universo. En konekshon ku esaki el a proponé ku nos mester haña tur kaminda den universo un temperatura di 5 grado Celsius riba sero apsoluto.


1965 - E astrónomonan Arno Penzias i Robert Wilson a proba loke Gamow i otronan promé kuné tabata kere. Usando ekiponan konstruí en konekshon ku un proyekto di satélite di e Laboratorionan di AT&T Bell, nan a midi e temperatura ku Gamow a papia di dje. E úniko splikashon pa esaki ta ku un tempu e universo tabata inkreiblemente kayente, i na su turno e úniko splikashon pa esaki ta ku tabatin un eksploshon, un Big Bang.


Awor, si enbèrdat tabatin un eksploshon di proporshonnan astronómiko ku a inisiá e universo, anto, segun sientífikonan, nos mester por midi e “olanan” ku a surgi komo resultado di e eksploshon. Wèl, riba 24 Aprel 1992 un tim di astrofísikonan a deklará ku e satélite COBE a deskubrí i midi e “olanan” ku e sientífikonan tabata buska. George Smoot, kende tabata na kabes di e tim, a bisa, “Loke nos a haña ta evidensia pa e nasementu di e universo. Si bo ta religioso, ta komo si fuera bo ta mirando Dios.”


Pues, tin tur tipo di evidensianan sientífiko ku ta mustra ku e universo tabatin un komienso den forma di un eksploshon. I manera e famoso astrónomo Robert Jastrow mes a deklará, “Mester tin un splikashon lógiko pa e nasementu eksplosivo di nos universo, pero si e ta eksistí, siensia no por haña sa ta kiko e splikashon ta,” Ma nota kiko e Palabra di Dios ta bisa, “Ami, SEÑOR, ta e trahadó di tur kos, Ami mes a span e shelunan, Ami so, i a ekstendé tera pa medio di Mi mes forsa” (Isaias 44:24).


Un otro argumento sientífiko pa e komienso di e universo, nos ta haña den e Di Dos Lei di Termodinámika. Den palabranan simpel, e lei aki ta bisa ku e kantidat di energia usabel den e universo ta bahando. Esaki ta nifiká ku e universo no por ta infinito. Mester tabatin un momento di inisio ora e universo tabatin un máksimo di energia usabel.


Konklushon

Tin un kantidat di fuerte argumentonan filosófiko i evidensianan sientífiko ku ta demostrá ku e universo mester tabatin un komienso.

59 views0 comments
bottom of page